Ortodoncja często jest sprowadzana do leczenia wad zgryzu – w gruncie rzeczy nie jest to może błędem, ale na pewno nadmiernym uproszczeniem. Takie postawienie sprawy może bowiem sugerować, że na leczenie ortodontyczne dorosłych i dzieci ma znaczenie jedynie dla estetyki uśmiechu, a to zdecydowanie poważne niedopowiedzenie.
Czym jest leczenie ortodontyczne?
Leczenie ortodontyczne to wszystkie działania, jakie podejmuje ortodonta we współpracy ze stomatologiem, a niekiedy także chirurgiem szczękowym, które mają na celu prawidłowe ustawienie zębów mlecznych lub stałych w żuchwie i szczęce. W pewnym skrócie – leczenie ortodontyczne ma usunąć wady zgryzu, natomiast w szerszym ujęciu jest to też element profilaktyki stomatologicznej i zabiegi poprawiające ogólny komfort życia.
W jakim celu podejmuje się leczenie ortodontyczne?
Widocznym efektem – a więc też dla wielu osób podstawowym celem związanym z leczeniem ortodontycznym – jest korekta wady zgryzu. Jednak korzystanie z aparatu ortodontycznego lub innych narzędzi, którymi posługuje się ortodoncja, ma też zapobiegać zwyrodnieniom w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych, ograniczać problemy z mową, oddychaniem, a nawet chrapaniem.
Określenie „wada zgryzu” jest często w kontekście ortodoncji pewnym skrótem, ponieważ leczenie ortodontyczne podejmuje się w celach znacznie szerzej zarysowanych, niż tylko poprawa estetyki uśmiechu. Mówiąc wprost, celem nadrzędnym wcale nie musi być leczenie wad zgryzu z myślą o piękniejszym uśmiechu, tylko dbałość o ogólny stan uzębienia.
Nawet cząstkowe postępy leczenia już sprawiają, że poprawia się zdrowie jamy ustnej, a pacjent może z uśmiechem patrzeć w przyszłość: to mniejsze ryzyko poważnych ognisk próchnicy, mniej bólu, rzadsze wizyty na stomatologii zachowawczej i mniejsze koszty związane z ciągłym leczeniem zębów, o które ze względu na wadę zgryzu nie dało się prawidłowo zadbać.
Przyczyny leczenia ortodontycznego
Pacjenci zgłaszają potrzebę leczenia ortodontycznego w różnym wieku i z bardzo różnych przyczyn. Należy też rozróżnić przyczyny w takim sensie, w jakim rozumie je ortodonta, od przyczyn jako tych problemów, które sprawiły, że pacjent postanowił skonsultować się ze specjalistą. Dlaczego więc przeprowadza się leczenie ortodontyczne?
- Wady zgryzu są dla wielu osób problemem estetycznym – nawet jeśli są na tyle niewielkie, że nie niosą poważnego ryzyka dla zdrowia jamy ustnej, leczy się po to, żeby pacjent czuł się komfortowo.
- Niekiedy wskutek urazów, wypadków lub pewnych chorób (ale także po prostu z wiekiem) zmienia się układ zębów w jamie ustnej, co może powodować u pacjenta dyskomfort. Nie zawsze w takich przypadkach trzeba korzystać z metod protetyki – niekiedy stosowane są metody leczenia ortodontycznego.
- Wielu pacjentów zgłasza się na badanie ortodontyczne dopiero wtedy, kiedy ignorowana wcześniej wada zaczyna w istotny sposób ograniczać codzienne funkcjonowanie i widoczne są jej powikłania na przykład w bólach stawów skroniowo-żuchwowych lub w ogólnie negatywny wpływ na stan uzębienia.
Niekiedy u podstaw wad ortodontycznych leżą wyłącznie czynniki genetyczne, inne zmiany z kolei mają charakter nabyty – czy to kiepskie nawyki, czy urazy, wszystko to może wpływać na potrzebę podjęcia leczenia ortodontycznego.
Najczęstsze choroby z zakresu ortodoncji
Lista chorób i wad, którymi zajmują się ortodonci, jest długa, choć oczywiście poszczególne przypadłości występują z różną częstością. Do tych, które w czasie konsultacji ortodontycznej są diagnozowane najczęściej, należą:
- zgryz otwarty;
- zgryz krzyżowy;
- tyłozgryz;
- zgryz głęboki;
- przodozgryz;
- stłoczenia;
- odseparowanie zębów mlecznych i stałych.
Niektóre choroby częściej stwierdza się u dzieci, a inne u dorosłych, zresztą poziom zmian może zmieniać się w czasie, co tylko dowodzi, że wizyty kontrolne u stomatologa mają sens z naprawdę wielu powodów.
Rodzaje zabiegów z zakresu leczenia ortodontycznego
Szlifowanie zębów
Jeśli zęby pacjenta są w dobrym stanie, a wady zgryzu nie mają wielkiego zasięgu, leczenie ortodontyczne może sprowadzać się do zeszlifowania powierzchni zębów. W praktyce rzadko się to ogranicza do tak podstawowego zabiegu, natomiast samo szlifowanie może być stosowane też jako element bardziej rozbudowanego leczenia ortodontycznego w połączeniu z innymi metodami.
Ćwiczenia mięśni
Jako samodzielna metoda leczenia ćwiczenia wykorzystywane są rzadko, natomiast warto o nich wspomnieć w kontekście innego zagadnienia, a mianowicie reedukacji dotyczącej higieny, żucia czy mowy. Często na tym etapie pojawia się też właśnie konieczność wykonywania specyficznych ćwiczeń, które mają wytworzyć prawidłowe wzorce ruchowe, co pozwoli na uniknięcie leżących u podstawy wady zgryzu nawyków.
Leczenie zębów z aparatem ortodontycznym
Jest to chyba najbardziej rozpoznawalna metoda ortodoncji, stosowana do korekcji relatywnie dużych wad zgryzu. Konieczne jest dostosowanie rodzaju aparatu noszonego przez pacjenta do konkretnych wad, a także najczęściej noszenie aparatu retencyjnego po zdjęciu aparatu stałego. Jest to w istocie metoda mechanicznego wymuszenia zmiany położenia zębów, stosowana znacznie częściej niż szpatułki czy płytką przedsionkową.
Prostowanie zębów nakładkami
Niektóre wady dziś można leczyć, stosując zamiast klasycznych aparatów retencyjnych i stałych, zestawy nakładek prostujących zęby. Zasada działania jest mniej więcej taka sama, proces leczenia przebiega nieco inaczej, ale sama metoda ma w założeniu być mniej dokuczliwa dla pacjenta.
Jako metody pomocnicze w ortodoncji niekiedy wykorzystuje się też resekcje zębów, nie można też uzyskać prawidłowego ustawienia zębów bez wstępnego przygotowania pacjenta, czyli leczenia zachowawczego i higienizacji. To, jak wygląda leczenie ortodontyczne w poszczególnych przypadkach i jakie metody trzeba stosować, zależy od wieku pacjenta, rozległości i typu wad oraz zakładanego efektu. Wszystkie wspomniane tu metody to tak naprawdę dopiero wstęp: wariantów i możliwości jest wiele, dobiera się je według rozbudowanego klucza i często łączy.
Efekty leczenia ortodontycznego
Widocznym efektem leczenia ortodontycznego jest oczywiście redukcja wad zgryzu, a więc wyrównanie zębów, korekta ułożenia szczęki i żuchwy lub szerokości łuków zębowych. To wszystko jest ważne już samo w sobie, ale często, prostując krzywe zęby, osiąga się znacznie więcej.
- Poprawa komfortu związanego z oddychaniem, żuciem czy przełykaniem pokarmu – szczególnie dobrze widoczna w przypadku dalej posuniętych wad.
- Poprawa zdolności wokalnych, wyraźniejsza mowa – ten efekt zauważalny jest czasem nawet po usunięciu relatywnie małych, ale mających krytyczne znaczenie wad zgryzu.
- Wykształcenie prawidłowych wzorców funkcjonalnych i związana z tym poprawa komfortu pacjenta w codziennym funkcjonowaniu.
- Ogólna poprawa stanu zdrowia jamy ustnej w związku z zapewnieniem lepszego dostępu w czasie codziennej higienizacji lub zabiegów higienizacyjnych, takich jak usuwanie kamienia nazębnego w gabinecie stomatologicznym.
Nieprawidłowy zgryz nie jest tylko problemem natury medycznej sam w sobie, ale wpływa też na różne inne aspekty funkcjonowania pacjenta, więc aparat ruchomy lub stały mogą pozwolić na bardzo istotne zwiększenie komfortu.
Zęby przed i po leczeniu ortodontycznym
Zasadniczo leczenie ortodontyczne uznaje się za zakończone po uzyskaniu wzorcowego zgryzu, natomiast warto zdawać sobie sprawę, że nawet częściowa korekta przynosi często odczuwalną ulgę.
W wielu przypadkach efekty leczenia ortodontycznego widoczne na fotografiach stanowią tylko pewien – często niewielki – efekt, natomiast poprawy komfortu, zdolności wokalnych czy zwiększenia pewności siebie po prostu nie da się ująć na zdjęciu.
Etapy leczenia ortodontycznego
Konsultacja ortodontyczna
W czasie konsultacji ortodontycznej specjalista ocenia rozległość zmian, ale też stan zębów – czy nadają się one do leczenia ortodontycznego bezpośrednio, czy wcześniej konieczne są zabiegi z zakresu stomatologii zachowawczej lub higienizacja. Niezbędne jest też ustalenie przyczyn wady – to pozwoli na późniejszym etapie dobrać właściwe metody leczenia dla pacjentów w każdym wieku. Samo badanie jamy ustnej w ramach pierwszej konsultacji ortodontycznej może być dość czasochłonne i wymagać na przykład wykonania dokumentacji rentgenowskiej.
Oceniane są zawsze oba łuki zębowe, ponieważ celem ewentualnego leczenia będzie korekta ich wzajemnego położenia. W czasie wizyty u ortodonty zbiera się też dane dotyczące oczekiwań pacjenta i jego preferencji, ponieważ leczenie ortodontyczne będzie zwykle wymagało długotrwałej współpracy i tak u dzieci, jak i osób dorosłych, leczenie ortodontyczne musi być prowadzone w taki sposób, aby do minimum ograniczać dyskomfort pacjenta.
Plan leczenia ortodontycznego
Znając układ szczęki, przyczyny wad zgryzu i wiedząc, jaki jest cel leczenia, ortodonta może przedstawić pacjentowi plan leczenia ortodontycznego. Jest to szczegółowy opis metod, jakie mają zostać wykorzystane, predykcja czasu potrzebnego na leczenie, szacunki kosztów, działania, jakie trzeba będzie podjąć po zakończeniu leczenia w gabinecie ortodontycznym i tak dalej.
Na tym etapie pacjentowi przedstawia się dostępne opcje. Można na przykład w przypadku wielu wad wybrać rodzaj aparatu ortodontycznego czy nawet terminarz wizyt kontrolnych. Na tym etapie pacjent usłyszy od ortodonty również o wszystkich zaleceniach, których trzeba będzie przestrzegać przed rozpoczęciem leczenia ortodontycznego, w jego trakcie i po zakończeniu leczenia. Usłyszy też o tym, jakie zabiegi musi przeprowadzić u lekarza stomatologa lub higienistki, zanim będzie możliwe bezpieczne przeprowadzenie leczenia.
Założenie aparatu ortodontycznego i wizyty kontrolne
Leczenie aparatem stałym i ruchomym zaczyna się od pobrania wycisków (wcześniej może być konieczność przygotowania gipsowych modeli diagnostycznych, ale aparaty przygotowuje się i tak zawsze na podstawie wycisków lub skanów), a kiedy aparat ortodontyczny jest gotowy, zakłada się go na zęby pacjenta i dopasowuje tak, żeby nie powodował on dyskomfortu i mógł skutecznie pracować.
W czasie wizyt kontrolnych sprawdzane jest dopasowanie aparatu ortodontycznego i jego stan techniczny, a także wprowadzane są korekty ustawień, weryfikowany jest też stan uzębienia. Liczba i interwały między wizytami kontrolnymi będą zależne od stopnia zaawansowania wad zgryzu, rodzaju aparatu czy przebiegu dotychczasowego leczenia.
Zdjęcie aparatu stałego
Po zakończeniu leczenia ortodonta zdejmuje aparat. To, ile potrwa ten proces i czy będzie wiązał się z dodatkowym dyskomfortem, zależy między innymi od rodzaju zamków w aparacie. Z punktu widzenia pacjenta jest to już naprawdę niedokuczliwa wizyta, choć w odklejaniu zamków czy późniejszym czyszczeniu zębów z płytki nazębnej zawsze jest pewna trudność techniczna.
Na wizycie, na której zdejmuje się aparat, ocenia się nie tylko stan uzębienia, ale też dziąseł i błon śluzowych. Jeśli będzie trzeba, można od razu wykonać pewne zabiegi higienizacyjne. Z gabinetu wychodzi się już z pięknym, zdrowym uśmiechem.
Retencja i utrwalenie efektów
Zęby nigdy nie osiągają niezmiennego położenia. Żeby je utrzymać w żądanej orientacji, należy stosować odpowiednie metody retencji. Na prostowane zęby zakłada się tymczasowo aparaty retencyjne, konieczne jest też odbycie co jakiś czas wizyt kontrolnych i zachowanie właściwej higieny. Wszystko to stanowi niewielkie utrudnienie i nie generuje już poważniejszych kosztów.
Jeśli retencja jest prowadzona w sposób prawidłowy, osiągnięty efekt leczenia będzie trwały, co oznacza, że już później nie trzeba będzie nosić korekcyjnych aparatów ortodontycznych ani przechodzić kolejnego cyklu wizyt. Po zdjęciu aparatów stałych istotne jest, żeby przez jakiś czas bacznie obserwować miejsca, w których były one mocowane za pomocą specjalnego kleju i jeśli pojawią się tam jakieś niepokojące zmiany, na przykład odbarwienia, udać się na konsultację stomatologiczną.
Czym może grozić rezygnacja lub przerwanie leczenia ortodontycznego?
Nieleczone wady zgryzu mają tendencję do pogłębiania się, a z tym wiążą się wszystkie negatywne konsekwencje: bóle głowy, pogorszenie stanu zdrowia jamy ustnej, upośledzenie biomechaniki żucia, połykania czy oddychania, pogorszenie kompetencji wokalnych. Położenie zębów i szerokość szczęk zmieniają się przez całe życie i należy założyć, że rezygnacja z noszenia aparatu ortodontycznego przed osiągnięciem właściwego efektu nie pozwoli na odzyskanie pełnego komfortu. Czas leczenia ortodontycznego bywa długi – sięga kilku lat – jednak przedwczesne zdjęcie aparatów ortodontycznych sprawia, że osiągnięte efekty nie utrwalają się i relacje zębów wracają do stanu sprzed rozpoczęcia leczenia.
Na dłuższą metę nieleczone wady w ułożeniu zębów przekładać się mogą na bóle i zwyrodnienia w stawach skroniowo-żuchwowych, bóle zębów, nierówne ścieranie czy nawet szybszy rozwój próchnicy, gromadzący się kamień nazębny i trudności w czyszczeniu zębów.
Czy istnieją powikłania po leczeniu ortodontycznym?
Każda procedura medyczna niesie ze sobą określone ryzyko, leczenie ortodontyczne również, jednak jeśli będzie ono dobrze przygotowane, a pacjent zgłosi się na wizytę kontrolną w ustalonym czasie, to ryzyko będzie sprowadzało się przede wszystkim do możliwości nagromadzenia płytki nazębnej w sąsiedztwie zamków. Po odklejeniu zamków niektórych typów zęby mogą wymagać pewnego czasu, zanim się w pełni zregenerują, natomiast ani w przypadku aparatów stałych, ani ruchomych, nie ma mowy o ekstremalnych powikłaniach. Mówiąc w skrócie – ryzyko niepodjęcia lub przerwania leczenia jest zdecydowanie wyższe niż leczenie ortodontyczne aparatem ruchomym bądź stałym.
Ryzyko powikłań będzie rosło, jeśli pacjent nie będzie przestrzegał zaleceń dotyczących jedzenia miękkich pokarmów lub prawidłowej higieny jamy ustnej. Kluczem jest działanie według ustalonego planu leczenia ortodontycznego.
Koszt leczenia ortodontycznego
Czynników wpływających na cenę leczenia ortodontycznego jest wiele. Najpoważniejsze to rodzaj oraz wielkość wady zgryzu, bo to one wpływają i na konieczność przeprowadzenia zabiegów przygotowawczych, i dłuższe stosowanie aparatów. Leczenie ortodontyczne nie będzie tanie, ale jego efekty można utrzymać do końca życia, tym samym nie trzeba będzie ponosić kosztów leczenia problemów spowodowanych przez nieleczone wady zgryzu.
Nigdy nie jest za późno na początek leczenia, ale dziś jest najlepszy moment
Wady zgryzu nie rozwijają się dynamicznie, ale im dłużej zwlekasz z pierwszą wizytą, tym dalej masz do końca leczenia. Nie warto czekać – umów się na wizytę w HCentrum, dowiedz się, jak przebiega leczenie ortodontyczne Twojej wady, jaki konkretny rodzaj aparatu będzie najlepszy – wybierz piękny, zdrowy uśmiech i większy komfort życia. Będziemy w stanie zasugerować rozwiązanie niezależnie od wieku pacjenta i stwierdzonej wady zgryzu.
