Według danych polskich autorów częstotliwość wad zgryzu w naszej populacji wynosi 40-60%. Leczenie ortodontyczne wymaga indywidualnego podejścia do każdego pacjenta i dostosowania metod leczenia do konkretnego przypadku, w tym jego wieku. Niepodjęcie terapii skutkuje trudnościami podczas mycia zębów, spożywania posiłków i mówienia, a także zwiększa ryzyko przedwczesnej utraty uzębienia i wystąpienia dolegliwości od strony stawów skroniowo-żuchwowych.
Czym są wady zgryzu?
Nieprawidłowości w postaci wad zgryzu mogą dotyczyć zębów, układu kostnego lub ich wzajemnych relacji. W polskiej populacji najczęściej występujące wady zgryzu to tyłozgryz i zgryz krzyżowy. Asymetria w rysach twarzy widoczna może być gołym okiem, choć często wady zgryzu nie zwracają na siebie nadmiernej uwagi. Wyróżniamy:
- wady pionowe — zgryz otwarty i zgryz głęboki,
- wady poprzeczne — zgryz krzyżowy przedni i boczny, zgryz przewieszony,
- wady przednio-tylne — tyłozgryz i przodozgryz.
Zgryz ortognatyczny to idealne ustawienie zębów. Tu zęby górne tylko lekko zachodzą na dolne, a guzki zębów dolnych są idealnie dopasowane do bruzd zębów górnych. Na tej podstawie opracowano normę, z którą porównuje się warunki zgryzowe u konkretnego pacjenta. Poszczególne metody leczenia wady zgryzu, zwłaszcza przez zastosowanie aparatów ortodontycznych, mają doprowadzić do zgryzu ortognatycznego.
Jakie są objawy wad zgryzu?
Za chwilę omówimy najczęściej występujące wady zgryzu i ich objawy. Są bowiem bardzo zróżnicowane. Na razie wymienimy objawy ogólne:
- nieprawidłowe proporcje twarzy,
- wysunięcie lub cofnięcie wargi dolnej,
- nadmierne zachodzenie zębów górnych na dolny łuk zębowy,
- wygładzenie bruzdy wargowo-bródkowej,
- brak styku pomiędzy zębami dolnymi i górnymi,
- szpara pomiędzy górnymi jedynkami,
- wysunięcie żuchwy względem szczęki,
- ból, trzaskanie, przeskakiwanie w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych.
Mogą występować trudności z artykulacją poszczególnych głosek, problemy z odgryzaniem i żuciem, obniżone napięcie mięśni warg, wcześniejsze ścieranie powierzchni, częste rany błon śluzowych.
Jakie są najczęstsze przyczyny wad zgryzu?
Wady zgryzu dzielimy na wady wrodzone i wady nabyte. Skupmy się najpierw na pierwszych. Powstają już w życiu płodowym i wynikają przede wszystkim z czynników genetycznych (dotyczy to zwłaszcza przodozgryzu). Mogą to być też mutacje genowe.
Druga kategoria to wady nabyte. Przyczyny mogą wystąpić w okresie dziecięcym. Reumatoidalne zapalenie stawów przed ukończeniem 16 roku życia może powodować tyłozgryz lub zgryz otwarty. Astma sprzyja pogłębianiu i wydłużaniu podniebienia. Krzywica i osteomalacja zmniejszają wymiary szczęki i żuchwy. Asymetrie mogą być wywołane przez urazy. Problemem może być niedorozwój — żuchwy lub szczęki. Często mamy jednak do czynienia z parafunkcjami. Wymienić tu należy:
- oddychanie przez usta,
- przetrwały niemowlęcy typ połykania,
- przedłużone ssanie kciuka lub smoczka — powyżej 2 roku życia,
- obgryzanie paznokci i przedmiotów,
- bruksizm.
Te nieprawidłowe nawyki dotyczą i dzieci, i osób dorosłych, jednak w przypadku młodego wieku pacjenta ryzyko wad zgryzu jest wysokie przez wciąż kształtujące się kości. Profilaktyka wad zgryzu to zatem przede wszystkim unikanie parafunkcji. Rolą rodzica jest ich dostrzeżenie w porę. Inną przyczyną mogą być przedwcześnie utracone zęby mleczne.
Wady zgryzu – rodzaje
Poniżej wymieniamy poszczególne wady zgryzu. Dla pełnego zrozumienia terminologii dodamy, że dolny łuk zębowy to zęby żuchwy, a górny łuk zębowy to zęby szczęki.
- Zgryz głęboki objawia się przez to, że zęby górne zachodzą znacznie na zęby dolne, czasem zakrywając je całkowicie.
- Jego przeciwieństwo to zgryz otwarty. W tym wypadku zęby dolne i górne nie stykają się podczas zamykania ust. Zgryzem otwartym mogą być dotknięte zęby przednie i boczne.
- Zgryz krzyżowy polega na tym, że jeden lub więcej zębów dolnych wystaje ponad zęby górne. Dochodzi do odwrócenia normalnej relacji górno-dolnej.
- Zgryz przewieszony jest podobnym przypadkiem. Tu zęby szczęki całkowicie pokrywają zęby dolne. Zarówno zgryz krzyżowy, jak i zgryz przewieszony zwykle dotyczą pojedynczych zębów i nie wpływają na komfort życia pacjenta.
- W tyłozgryzie zęby żuchwy są nadmiernie cofnięte względem zębów szczęki. Nasilony wariant to tyłożuchwie. Przyczyną są zwykle nieprawidłowości szkieletowe.
- Przodozgryz to przeciwieństwo powyżej wady zgryzu. W tym wypadku zęby dolne są przesunięte do przodu względem zębów górnych. Nasilony wariant szkieletowy to przodożuchwie. Zęby dolne zachodzą na górne.
- W zgryzie czołowym zęby górne i dolne stykają się krawędziami siecznymi. Może to utrudniać odgryzanie kęsów.
- Nieprawidłowości zębowe to inne wady zgryzu. Wymienić można stłoczenie zębów, szparowatość zębów, diastemę (górne siekacze oddzielone przerwą), transpozycje. Wada może wiązać się z brakiem zębów — brak zawiązków zębowych i zęby zatrzymane.
Wszystkie wymienione rodzaje wad zgryzu można skutecznie leczyć. Poniżej omawiamy najczęściej stosowane metody.
Sposoby leczenia wady zgryzu
Poniższe metody dostosowane są do wieku pacjenta, stopnia nasilenia choroby i rodzaju wad zgryzu. Czasem wystarczy, że w dzieciństwie zostanie zastosowany aparat czynnościowy. W innych wypadkach niezbędne jest leczenie ortodontyczne, a w innych — dodatkowo operacja.
Aparaty czynnościowe
To rodzaj aparatów ortodontycznych, stosowany przede wszystkim u dzieci i młodzieży. Niektóre z nich zaleca się dzieciom posiadającym nadal zęby mleczne, inne można stosować nieco później, do 11 roku życia. Działają poprzez naturalne mechanizmy organizmu, stymulując rozwój kości szczęki lub żuchwy. Aparaty czynnościowe leczą przyczynę, a nie skutek. Niektóre są mocowane na stałe, inne ruchome i jedynie na określany czas umieszczane w jamie ustnej.
Nie ma konieczności stosowania sił mechanicznych, co przekłada się na niższą inwazyjność i wyższy komfort. Leczenie może trwać od kilku miesięcy do dwóch lat. Skuteczność jest dość wysoka, metoda pozwala wydłużyć dany łuk zębowy, odwracając wadę bez konieczności operacji. Stosuje się ją w leczeniu tyłozgryzu (górne zęby wysunięte nad dolnymi) oraz przodozgryzu (dolne zęby wysunięte przed górnymi), a także zgryzu otwartego i zgryzu głębokiego.
Aparaty ortodontyczne
Klasyczne aparaty ortodontyczne stosujemy na zębach stałych. Wyróżniamy aparaty stałe, mocowane w jamie ustnej przez lekarza, oraz aparaty ruchome — zdejmowane. Leczenie może trwać nawet kilka miesięcy, choć najczęściej jest procesem na dłuższy czas. Dodatkowo potem można zastosować retainer. Nowością są aparaty nakładkowe, przy czym dobór rozwiązania powinien być poprzedzony szczegółową rozmową z lekarzem o możliwych efektach.
Leczenie operacyjne
Leczenie operacyjne jest stosowane zazwyczaj po wcześniejszym leczeniu ortodontycznym. Polega na odpowiednim łamaniu i skróceniu kości. Może być jednoszczękowa lub dwuszczękowa. Zabieg jest skomplikowany i wymaga współpracy między lekarzami różnych specjalizacji. Przynosi trwałe rezultaty, a najlepsze w przypadku tyłozgryzu i przodozgryzu.
Czy leczenie wad zgryzu jest bolesne?
Leczenie ortodontyczne może wywoływać dyskomfort, który jednak można łagodzić. Mniej bolesne, zdaniem pacjentów, jest stosowanie nakładek ortodontycznych. Operacja jest zabiegiem bolesnym, wymagającym hospitalizacji i stosowania środków przeciwbólowych. Daje jednak najlepsze rezultaty i powoduje korzystne zmiany w rysach twarzy.
Ile kosztuje leczenie wad zgryzu?
Wszystkie wymienione wcześniej rodzaje wad zgryzu można leczyć, przy czym ceny leczenia różnią się w zależności od stopnia nasilenia choroby. Wady, które wymagają operacji, wymagają największych nakładów finansowych, ponieważ przed jej podjęciem niezbędne jest przygotowanie — także przez aparat. Stosowanie aparatów ortodontycznych wiąże się z różnymi kosztami — jeśli problemem są jedynie szparowate górne siekacze, czyli diastema, można na przykład zastosować aparat nakładkowy na zęby uśmiechu. Do kosztów leczenia należy doliczyć ewentualne zabiegi — na przykład, jeśli występuje stłoczenie przez krótki łuk zębowy, konieczne może być usunięcie wybranych zębów.
Jakie są skutki nieleczonych wad zgryzu?
Wady zgryzu to problem estetyczny, to prawda, ale przede wszystkim zdrowotny. Pierwszym skutkiem są wady wymowy. W efekcie nieprawidłowości zębowych mogą wystąpić zróżnicowane trudności z artykulacją poszczególnych głosek.
Najczęściej występujące wady zgryzu prowokują również wcześniejsze ścieranie powierzchni zębów. Wpływa to na zwiększone ryzyko próchnicy, które wynika także z utrudnionej pielęgnacji i kłopotliwego utrzymywania codziennej higieny jamy ustnej. Inną niedogodnością są choroby dziąseł. Z kolei komplikacje podczas gryzienia i żucia mogą wpływać na zdrowie ogólne.
Występują nieprawidłowości w stawach skroniowo-żuchwowych i mięśniach, a także uszkodzenia błon śluzowych. Dodatkowo wady są widoczne w rysach twarzy, co wpływa bezpośrednio na samopoczucie pacjenta, skutkując kompleksami i trudnościami w relacjach międzyludzkich.
W jaki sposób diagnozuje się wady zgryzu?
Badanie wykorzystuje oględziny zewnętrznej okolicy ust — sprawdza kształt, proporcje i symetrię twarzy, a także profil pacjenta, np. widok bródki czy pozycję warg. Następnie wykonuje się badanie wewnątrzustne. Jest dość skomplikowane i może je wykonać tylko ortodonta — np. badanie wzajemnego położenia poszczególnych zębów pozwala określić przodozgryz i tyłozgryz. Lekarz może zalecić wykonanie zdjęć RTG.
Kiedy zacząć diagnozować wady zgryzu?
Nieprawidłowości można diagnozować wcześnie — niekiedy wady zgryzu u dzieci można stwierdzić już u przedszkolaków. Mogą jednak one wystąpić także później, u nastolatków. Przyjmuje się, że diagnostyka powinna wystąpić między 7 a 18 rokiem życia. Jeśli pacjent wcześniej nie był u ortodonty, a podejrzewa wady zgryzu, może zgłosić się do niego także w dorosłym życiu, przy czym możliwości leczenia są inne.
Jak można zapobiegać wadom zgryzu?
Nie ma możliwości zapobiegania wadom wynikającym z czynników dziedzicznych. Dotyczy to przede wszystkim przodozgryzu, który często jest dziedziczny. W tym wypadku wskazana jest jak najszybsza konsultacja u ortodonty, gdyż wczesne rozpoczęcie zmniejsza ryzyko konieczności przeprowadzenia operacji. Można zapobiegać wadom zgryzu u dzieci poprzez zapobieganie parafunkcjom. Na przykład oddychanie przez usta można eliminować i rodzic powinien stopniowo oduczyć dziecko tego nawyku. Jeśli dziecko przewlekle zmaga się z nieżytem nosa, należy wdrożyć leczenie choroby — np. alergii. Inną przyczyną wystąpienia wad, w szczególności nieprawidłowości zębowych, jest przedwczesna utrata zębów mlecznych, wynikająca z próchnicy dziecięcej. W tym wypadku wskazana jest profilaktyka próchnicy i odpowiednie metody leczenia, jeśli ta już wystąpi.
